Топ 10 прогресивни политики за оддржлив развој на македонската економија

 

1. Национален инвестициски фонд. Добивката на македонската берза изнесува околу 10% годишно (МБИ 10 индекс), но таа се слева претежно во џебовите на богатите. Вложувајќи мала сума од буџетот во берзата, Владата за релативно брзо време може да создаде солидно инвестициско портфолио од кое на секој граѓанин при навршувањето полнолетство би му следувал мал дел. Така, секој полнолетен граѓанин би имал почетен капитал кој би можел да го искористи како помош за започнување бизнис, купување стан или да продолжи да штеди. Само за пример, доколку државата секоја година вложува само 1% од буџетот, за 10 години сумата би изнесувала околу 400 милиони долари, или $4,000 за секое бебе родено во тој период.

2. Даночна реформа. Прогресивен данок на доход е цивилизациска придобивка што секоја развиена земја ја има. Не само што ќе ги зголеми буџетските приходи, туку и ќе ја намали социјалната нееднаквост, која е најлоша во цела Европа. Но тука би сакал да свртам внимание и на еден друг вид на данок, за кој многу помалку се размислува – данокот на наследство. Кај нас тој изнесува од 2-5% од вредноста на наследството, додека во земји како Јапнија и Кореа тој изнесува околу 50-55%. Но уште потрагично, кај нас најчесто овој данок воопшто и не се плаќа бидејќи постои исклучок за прво колено, наместо исклучокот да биде врз база на вредноста на наследството. Данок на наследство од 30-50% би имал неколку предности: фер е од морално-филозофска гледна точка; го спречува перпетуирањето на македонските богаташки “династии”; нема негативен ефект врз странските инвестиции; и за разлика од данокот на богатство, проценката на вредноста на имотот се врши само еднаш во животот, а не секоја година, што би било значителен трошок и зголемена можност за корупција.

3. Зелени инвестиции. Еден од најголемите предизвици со кои ќе се соочиме во релативно брзо време се климатските промени. Ова воопшто не е помодарска тема со која само Западњаци треба да се бават. Кај нас се уште јагленот е најзастапениот извор на енергија, a Скопје е еден од најзагадените градови во светот. Целосна енергетска трансформација треба да биде наш врвен приоритет. Тоа вклучува гасификација, инвестиции во обновливи извори на енергија, и енергетска ефикасност (термо-изолација). Државата мора да биде двигател на тој процес со директни ивестиции, како и државни субвенции (50%+) за сите приватни зелени инвестиции.

4. Домашно задолжување. Земја која што има сопствена валута би требало да одбегнува да се задолжува во странство колку што може. За жал, трендот на македонското финансирање е во спротивна насока. Како оправдување најчесто ќе чуете дека каматата на еврообврзниците е поповолна од домашните обврзници, но притоа се изостава фактот дека НБРМ ја контролира понудата на денари, така што таа споредба не држи. Македонија има фискален капацитет значително да го зголеми домашното задолжување бидејќи и инфлацијата и каматите во последните 10 години се на исклучително ниско ниво (под 2%), додека странските резерви се на релативно високо ниво споредено со многу други земји. Доколку Владата е доволно имагинативна, таа може дури и да се финансира од централната банка преку директна продажба на обврзници (како што тоа го направи имено Централната Банка на Англија пред неколку месеци и како што со години препорачуваат ММТ економистите), наместо тоа да го прави на примарниот пазар плаќајќи високи камати на приватните кредитори, и со тоа продлабочувајќи го уште повеќе јазот помеѓу богатите и сиромашните.

5. Државна гаранција за работа. Апсурдно и неефикасно е во монетарно независна земја со толку незадоволени инфраструктурни потреби и толку ѓубре да има толкава енормна стапка на невработеност. Владата, во соработка со општините, може и треба да гарантира работа во овие области, вклучително и социјална работа (грижа за стари и изнемоштени лица). Со само 50% поголемо вложување можеме од енормните социјални трансфери кои го гушат буџетот да направиме продуктивни инвестиции. Истовремено оваа програма би ја детерминирала минималната плата (наместо тоа да биде со владин декрет) и би ги ублажила економските кризи поради нејзината анти-циклична природа.

6. Државна банка. Државни банки постојат и коегзистираат со приватни банки во многу земји: Швајцарија, Германија, Бразил, Кина, Индија. Државните банки нудат евтини или бесплатни базични услуги како тековни и штедни сметки, платен промет, примање пензии и слично. Наместо потполно нова институција, би можело исто така да се искористи и надгради инфраструктурата на Македонски Пошти, која веќе постои во повеќето населени места. Државната банка би можела да учествува во половично кредитирање на приватни лица и компании како ко-кредитор, доколку друга приватна банка веќе го одобри заемот со цел минимизирање на ризикот во работењето, или пак целосно да кредитира ограничен број на проекти од посебен интерес. Бидејќи државната банка не работи заради профит, таа може да наплаќа помали камати што пак би придонело да се намали пазарната цена на кредитите, како и економската моќ на приватните банки воопшто, кои моментално спаѓаат во најпрофитабилните компании кај нас.

7. Професионализација и рационализација на јавната администрацијa. Ова е рак рана на македоската економија. Ваква каква што е, јавната администрација е скапа, неефикасна и служи како алатка за клиентелизам кон партиските апартчици на секоја една партија што ќе дојде на власт. Мислам дека се додека стандардите во политиката не се подигнат на значително повисоко ниво, кадровските решенија во јавната администрацијата (со исклучок на стратешките решенија: директори, советници и сл.) би требало да и се доверат на странска HR компанија која ќе раководи со процесот на human resource management, интервјуирање на кандидати, евалуација, унапредувања, отпуштања итн. Истовремено, платата на сите оние кои се вработени во државна администрација, вклучително и директорите и пратениците, треба да се индексира на просечниот стандард на живеење. На тој начин би добиле покачување само доколку си ја вршат добро работата и стандардот расте. Притоа соодносот на платите во јавната администрација спрема приватниот сектор треба да биде ист како и на Запад – на тој начин талентираните млади ќе останат во приватниот сектор, наместо да се борат за материјална егзистенција како партиски подлизурковци.

8. Стимулација на домашната потрошувачка. Ова може да се спроведе претежно преку ваучери за локален туризам, со што би се потикнал порамномерен регионален развој, како и ваучери за други индустриски гранки кои би биле од стратешка важност (на пример, дообразба, курсеви за јазици, спорт, теретана и сл.).

9. Индустриска политика. Секоја земја треба да има стратешка визија за развој на својата економија, а не да препушти се на слободниот пазар. Земајќи ги предвид технолошките перспективи, географската поставеност, како и пост-социјалистичкото наследство на нашиот образовен систем, сметам дека тоа треба да биде информатичката технологија. Државата може да помогне преку стимулирање на младите таленти за математика и програмирање (награди, натпревари), субвенции за IT курсеви, индустриски саеми, вложување во broadband технологија.

10. Специјални судови за странски (и домашни) инвеститори. Кафкајанскиот карактер на македонската правна регулатива е една од главните пречки за ниското ниво на странски инвестиции. Наместо привилегиран третман во однос на домашните инвеститори преку неплаќање давачки и субвенции, што претставува минорна заштеда за една мултинационална компанија, државата може да сигнализира искрена посветеност кон привлекување FDI доколку воспостави специјални судови кои ќе обезбедат брза, ефикасна и фер постапка за сите спорови од областа имотното право, договорното право, работни односи и сл., како и single-point-of-contact администртивно тело кое би ги обезбедило сите потребни дозволи. Овие судови и тела би работеле двојазично или би имале преведувачи на англиски за секој документ кој го издаваат. Откако ќе воспостават одредена рутина, капацитетот на овие судови и тела би можел да се прошири да ги вклучи и домашните инвеститори.

The myth of centrist electability - why Bernie Sanders stands the best chance to win against Trump

"I support a progressive policy agenda, I just think Sanders and Warren are too far to the left to win against Trump. We need someone more moderate to attract swing voters from the political center." How many times have you heard this statement, or even echoed it yourself when considering which Democrat to vote for in the primaries? In these polarized times, electability is certainly a valid, if not central concern for voters, especially when the political opponent is someone as widely loathed as Trump. If you care about defeating Donald Trump, the argument goes, then centrist candidates are the only safe bet, media keeps telling us. But does this idea hold under empirical scrutiny or is it merely a myth designed to keep voters in check?

The way we reason about political alignment is greatly shaped by a simplistic narrative that is being fed to us relentlessly by mainstream pundits. According to this narrative, voters are aligned along a one-dimensional political spectrum, with most concentrated in the "moderate center", and the distribution trails off as we approach the "far right" and "far left" ends of the axis. It is easy to manufacture empirical support for this model. If you limit people's choices of identification in this way, most of them will indeed identify as moderate left or moderate right of center. The figure below shows the distribution of voters based on one such self-identification survey, with the widely-accepted ideological placements of the four candidate archetypes: the liberal centrist Clinton (also implies Obama, Biden and Buttigieg), the "far left" progressive Sanders (including Warren), the "far right" Trump, and the more traditional Republican exemplified here by Mitt Romney. The large swath of voters in the middle are said to be independents or swing voters that change allegiance based on which candidate inches closer to the center where they reside (in addition to other personal attributes of the candidates, as well as outside factors, such as the state of the economy etc.) 

The problem with this picture is that it is not supported by some very basic observations from the course of recent American presidential elections.

If Trump is really that far to the right, how did he defeat a moderate candidate such as Clinton? Yes, the favorable geographic distribution of his supporters in swing states certainly helped, but he still won about 2 million more votes than Romney did in 2012. If the Republican candidate moved decidedly to the right where a fringe minority of "deplorables" resides, why did voters flock to him as a result?

If Sanders is really that far to the left, why is it that over the last year in numerous national surveys he polls almost as well, and in some instances, even higher than the much more moderate Biden in head-to-head match-ups against Trump? Shouldn't his so-called radical socialism alienate the majority of moderate voters, so that the head-to-head match-up margins are much higher for Biden?   

Some analysts invoke the role of voter enthusiasm on turnout to explain Trump's win - by moving to the right, he motivated formerly disaffected voters on that end of the spectrum to get out and vote. However, the shape of the distribution above would indicate that for every new re-enthused voter gained on the right, he conceded a couple more voters from the center by moving away from it - hardly a winning strategy.

Clearly the one-dimensional political spectrum doesn't explain electoral dynamics very well. Voters have opinions on a variety of issues, everything from gun laws to Medicare for All. On each issue their positions can range from very conservative to very liberal. To assume that everyone falls neatly on the conservative-liberal axis is to assume that people's positions across all topics are highly correlated with one another, which is not the case. A person can be conservative on abortion rights, but liberal on minimum wage laws, for example. Instead of this binary left-right axis, at the very least we should think about the issues as grouped into two categories: issues which relate to the economy and social/identity issues - whereby voters' positions are much more likely to be correlated within each group. If a person supports government intervention in markets when it comes to the minimum wage, they are very likely to also support it in the case of Wall Street regulation. This is exactly what is reflected in the two-dimensional political compass in the chart below. The horizontal economic axis represents how much a person is in favor of government intervention in the economy (left being pro-government intervention, while right being laissez-faire), while the vertical social/identity axis measures where a person stands on social justice and identity issues (ranging from very conservative to ultra-"woke").

The above figure displays the ideological positions on the political compass for a sample of 8,000 voters (source), along with color codes that signify how they voted in the 2016 Presidential election. The first thing to note is that the so called ideological "center" typically thought of as consisting of fiscally conservative, but socially liberal voters in the lower right quadrant is virtually empty, even though they are disproportionately represented among the punditry and the donor class. These pundits maintain that bipartisanship essentially means to govern from this corner of the ideological spectrum, where "moderate" Republican and "moderate" Democrat politicians come together to compromise in the name of the majority of the electorate.
The second thing to note is how well a voter's position on the compass predicts who they voted for in 2016. The figure below shows the likely ideological positions of the Presidential contenders in 2016 and how ideological distance from each might have determined voting outcome. The dividing line is rotated at an angle, which graphically captures the relative importance that economic issues might have had over social justice issues when voters decided which candidate to support. The model predicts that all voters above the dividing line would have voted for Trump, and everyone below it would have voted for Clinton. Even though this forecast didn't realize for every single voter, overall it appears to be a pretty good predictor of voting behavior. The purpose of this model is not to formalize how voters actually decide who to vote for, but as with all modeling, it is a simplified representation of reality meant to show how our conclusions about electability may change entirely once we change our framework of assumptions to better correspond with reality.

We can use this model to explain how Trump was able to flip 7-9 million former Obama voters (depending on estimates) and defeat Hillary Clinton. The green line in the figure below represents the vote split during the 2012 Obama-Romney election. For all practical purposes, we can assume that Obama and Clinton occupy roughly the same ideological placement. Trump, on the other hand, is ideologically quite different from Romney. With his racially inflammatory statements, anti-immigrant diatribes and disdain for political correctness he is significantly more extreme than Romney on social justice issues. But when it comes to economics, he presented himself decidedly to the left of his more traditional Republican rivals during his 2016 campaign: he criticized NAFTA and the TPP, he said he would not cut Social Security and Medicare, vowed to increase infrastructure spending and promised to tax corporate earnings abroad. These typically leftist stances had been unheard of from a Republican contender. Thus Trump represented an ideological shift to the left and up from Romney, which translated into winning many more white working class votes (the Obama-Trump voters caught in the triangle in the upper left corner) than those that he managed to lose with his inflammatory rhetoric (fiscally conservative-socially liberal types who in 2012 had voted for the Wall Street candidate, depicted in the lower right triangle).

What can this model tell us about whether a progressive candidate such as Sanders can win against Donald Trump? Sanders is significantly to the left of Clinton in terms of economics, but he is also somewhat less "woke", because he gives priority to class politics over identity politics. Being less "woke" here should not be interpreted as not being cognizant of social justice issues, but rather as a difference in approach to addressing them - relying on universal programs and class organizing vs. identity-based policies and identity-based organizing. We can also see this in the type of criticism aimed at him by his Democratic rivals, accusations often grounded in radical interpretation of identity politics (the moniker "BernieBros", retweeting the "transphobic" endorsement from Seth Rogan, the alleged misogyny against Warren etc.). The chart below shows the vote share that Sanders would be expected to win against Trump. We see that he is well positioned to win back a lot of the white working class Obama-Trump voters, while losing only a small number of "centrist" fiscally-conservative wealthy suburbanites, who would be turned off by his progressive agenda. In effect, the model predicts that Sanders would restore the balance that existed when Obama won against Romney, only this time between two far more populist candidates.

Thus we see how the argument about centrist electability falls apart once we take into consideration that ideology has two dimensions: economic and social. Analyzed with this additional layer of complexity, we can see how Sanders may in fact be the most electable candidate against Trump. Other empirical data specific to the 2020 election also supports this claim.

As imperfect evidence as the polls are this early in the election, it's worth noting that they unambiguously show that Sanders beats Trump in almost all battleground states. The list below shows the Real Clear Politics polling averages (as of February 7, 2020) for 15 swing states taking into account all poll surveys (no cherry-picking) in which voters were asked who they would vote for in a general election contest between Sanders and Trump. A positive margin indicates that Sanders beats Trump.

• Florida: Tie
• Colorado: +10%
• Michigan: +6.7%
• Minnesota: +9%
• Ohio: +2.5%
• Nevada: +2.7%
• Iowa: -6%
• New Hampshire: +5%
• North Carolina: +1%
• Pennsylvania: +3.7%
• Virginia: +3.5%
• Wisconsin: +2%
• Arizona: -5%
• Maine: +8%
• Georgia: +0.5%

It is true that Biden's polling average margins are higher by 0-3 percentage points in most of these states, however one of the main problem with polls is that they don't take voter enthusiasm into account, which translates into voter turnout on election day. This was the reason that Trump managed to shock the nation and defeat Clinton, despite what many polls had predicted. Voter enthusiasm is especially high for non-traditional populist candidates, such as Trump and Sanders, compared to more traditional establishment candidates, such as Biden and Clinton. The large enthusiasm gap between Sanders and Biden is evident from the number of people that show up to their rallies, the number of individual donors that have donated to their campaigns (Sanders leading the field by far with 1.4 million individual donors, compared to Biden's 450,000), as well as the latest Iowa showdown. While the RCP polling average predicted Sanders to win 23% of the Iowa vote, on election day he won 24.8%. For Biden, the polls predicted he'd win 19.3% of the vote, but in the end only 15% showed up to vote for him. This constitutes an estimated enthusiasm gap of 6.1%, which is well over the margin advantage that Biden has over Sanders in all swing states. 

The geographical distribution of Sanders' supporters is also favorable to his electability argument. The NYT in August published a detailed map of the individual donors for all candidates. A low resolution version of it is reprinted below.

If we examine this map in detail, we'll find that Sanders dominates everywhere except understandably in the home states of certain candidates (such as Klobuchar in Minnesota, O’Rourke in Texas, Buttigieg in Indiana, Bullock in Montana etc) and in the coastal liberal urban bubbles (such as Manhattan & Williamsburg, Palo Alto, LA, Boston, DC, downtown Chicago and other similar pockets where the professional managerial class is heavily concentrated, which support either Buttigieg, Warren, Biden or Harris). It is virtually certain that the coastal liberal bubbles listed above will go to the Democrats in the general no matter who the nominee is. The real battleground areas, where the working class and rural voters live, is precisely where Sanders crushes his competition. 
Sanders' cross-over appeal to working class Republicans and independents is also illustrated by the fact that his Vermont Senate seat had been Republican for 145 years before he won it for the first time in 2006. Since then, he has been re-elected with 67.5% and 71% of the vote (40%+ vote margin), including 25% support from Republicans.  

While all this evidence doesn’t guarantee that Sanders ultimately will win against Trump, what it does show rather convincingly is that Sanders is the most electable candidate and stands the best chance to defeat Donald Trump in November. Most of Sanders' signature progressive policies enjoy majority support not just among Democrats, but among the general electorate as well, and he is building a historically unprecedented multi-racial working class grassroots movement which is poised to expand the electorate by bringing in many young and disaffected voters to the polls. If you're considering voting for Sanders, electability, far from being a concern, is in fact a chief argument why he should be the nominee.

Името

Најсилно ги осудувам сите оние „бранители на идентитетот„ што прогласуваат национални предавници и водат хајки против „грчките платеници„. Не се идентификувам со нивните изблици на национален патос. Не верувам во националните наративи што ги создаваат државите во процесот на нивното формирање, вклучувајќи ја тука и македонската. (Особено македонската.) За глупостите на антиквизацијата па и не вреди трошам букви. Но одбивам милиони мои сограѓани да ги прогласам за заблудени шовинисти доколку имаат афективен однос кон прашањето за името; доколку сметаат дека е крајно понижувачки и не сакаат да дозволат некој друг да им наметне како да се викаат. Затоа што најпосле идентитетот се состои во субјективниот однос на личноста кон нештата кои таа ги смета за вредни. И никој нема право да каже дека одредена концепција за себе е повалидна од нечија друга, без разлика дали таа се темели на некоја религија, национални симболи, името на државата, колку и да биле истите за мене беззначајни. Ова отсекогаш било централен принцип на сите еманципаторски движења низ истораијата. Како левичари, ги уважуваме правата на трансродовите лица да се идентификуваат со родот по свој избор и ги почитуваме правата на малцинствата за самоопределување и изразување на нивниот културен идентитет со сите негови пропратни елементи. Затоа, каков било договор за името мора да се аминува најдемократски на референдум, како што впрочем беше и ветено.

Не мислам дека доколку се смени името на државата за официјална меѓународна употреба ќе не „снема„ како нација (што и да значи тоа). Како што пишува Акис Гаврилидис во текстот што го шернав вчера, потпишување на каков и да е договор ја нема таа моќ да ја смени разговорната практика на 7 милијарди луѓе ширум светот. Луѓето со кои комуницираме во странство ќе продолжат да не викаат „Македонци„, како што не викале и до сега, а Грците ќе продолжат да не викаат „Скопјанос„, како и до сега. Но исто така и не мислам дека доколку не влеземе во НАТО веднаш и сега ќе не снема како нација. И двете се еднакво фаталистички позиции без поткрепа во реалноста.

Во серија колумни провладините интелектуалци деновиве констатираат дека: да, навистина е нефер тоа што Грција ни го прави, но правдата нема место во реал-политиката, и ние мораме да го прифатиме решението што го налага политичката прагма. Might makes right. Затоа ајде за момент for the sake of argument да ги ставиме настрана националните чувства, да се согласиме дека прагматичното решение е правилно, и со ладна глава да ги преиспитаме претпоставките врз кои почива оваа аргументација.

Немајќи никаква особена стратегија за економски развој, се чини власта ја полага сета надеж во спасителот ЕУ и IPA фондовите што отпочнувањето на преговорите треба да и ги отвори на земјата. На ист начин, и Груевски целата своја економска стратегија ја базираше на странците кои со своите директни инвестиции требаше да ја спасат државата која беше одвнатре разјадувана од неговата партиска машинерија инсталирана во сите институции. Но добро, колкави се всушност тие фондови со кои треба да почне економскиот препород? Во случајот на Македонија - 664 милиони евра за 6 години (2014-2020), или 55 евра по човек годишно. Отприлика исто толку колку што за 6 години изеде Скопје 2014. Ете тоа е цената на нашиот национален срам, 3,300 денари годишно, исто толку колку и цената на нашето национално достоинство.

Вториот аргумент е дека влезот во НАТО ќе биде гарант за стабилноста и демократијата во земјата. Не знам дали навистина не знаат или се прават дека не знаат, но НАТО е воена алијанса која ја гарантира безбедноста на неговите земји-членки од надворешни агресори, од какви што Македонија не е во опасност. Инхерентната внатрешна нестабилност на Македонија произлегува од нејзиниот етнички состав. Доколку не успееме да изградиме кредибилен модел на заедништво за сите етникуми, навистина е можно Македонија да се распадне. Но во тој случај НАТО не би можел ништо да стори, освен да посредуваат за мирен распад како и досега. Како што НАТО ништо не стори и кога Британија изгуби 52 од своите колонии откако е членка на алијансата, или кога Франција го изгуби Алжир во 1962 иако беше составен дел (departement) од нејзината територија со ист статус како и Париз. А колкава гаранција дава НАТО за внатрешната демократија се гледа најдобро од Ердоганова Турција. Македонското членство во НАТО само може да ја зацементира нашата позиција во американската геополитичка оска, од која веќе де факто сме дел (кој се сомнева, нека погледне кон онаа зградурина на Калето), и ќе ја обврзе државата да троши одреден дел од буџетот за модернизирање на армијата по современи стандарди, и толку.

Третиот аргумент е дека доколку земјата остане надвор од ЕУ/НАТО тоа може да влијае врз нашата внатрешна стабилност, особено доколку во меѓувреме Албанија и Косово постигнат некаков напредок. Мој впечаток е дека Албанците од позиција на малцинство кое и самото долги години се бореше за национално признавање и еманципација, вклучително и во Грција, имаат разбирање за Македонците (како и досега) и тие не би влегле во конфликт поради нешто кое тие самите никогаш не би го прифатиле како еден исклучително горд народ. Внатрешната стабилност многу повеќе ќе ни зависи од тоа како ќе решаваме ред други предизвици, вклучително и законот за јазици, отколку името.

Но најважен во сево ова е тајмингот, бидејќи успехот во решавањето на проблемот со името е пред се прашање на изнаоѓање оптимален политички тајминг. За жал, процесот на проширување е последната грижа на ЕУ во моментов. Мнозинството од нашите политички елити не ја разбираат ниту генезата ниту длабочината на предизвиците со кои се соочува Европа од 2008 наваму и се водат по инерција на ентузијазмот со кој владата на СДСМ го менаџираше процесот од 2002 до 2006. И доколку пред неколку години им се смееа на евро-скептиците кога викаа дека ЕУ може да се распадне, денес сме сведоци дека ЕУ де-факто се распаѓа (Брегзит). Десниот популизам ќе јакне се додека владеат економско-политичките услови кои го хранат (евро-зоната и неолибералниот модел) и нужно ќе разултира со се поголема фрагментација на институционалниот поредок на континентот. На сликата гледате дека во 2012, уште пред т.н. популистички бран да ја зафати ЕУ, во речиси сите западно-европски земји мнозинството било против понатамошни проширувања. Денес тоа мнозинство е сигурно многу поголемо. Без разлика што евро-бирократите постојано ќе ни викаат дека ние сме следни, како што ни викаа уште од осамостојувањето (тоа им е работа), јасно е дека ниту една влада на земја члека нема да го жртвува својот политички капитал, само за да може една Македонија или Албанија да стане членка и да им прати уште еден бран иселеници. Доколку се сомневате, ве поздрави Турција која е кандидат уште од 1997, а нејзиниот процес се замрзна кога јавното мислење во Германија и Франција го премина прагот од 50% против.

Имајќи го сето ова предвид, Македонија дури и да ги почне преговорите, речиси сигурно нема да стане членка пред 2030. До 2030 ЕУ нема веќе да биде тоа што е денес, а што ќе биде, ако се уште биде - не знаеме. Но тоа што знаеме е дека до тогаш голема е веројатноста Грција да банкротира, затоа што ниту една земја во историјата никогаш и никаде не отплатила ниту приближно толкаво ниво на надворешен долг, колку што денес има Грција (180% од БДП). А долговите што не можат да се отплатат - нема да се отплатат. Кога задолженоста станува неоддржлива правилото отсекогаш било - банкрот. И покрај тоа што се очекува во август да „матурира„ од третиот bailout аранжман, нивото на долг е повисоко од кога било, а економијата е во аут. Верувам дека извесниот банкрот на Грција ќе се случи пред неизвесното зачленување на Македонија во ЕУ. Тој ден политчкото влијание на Грција во ЕУ ќе стане намалено до потполно срозено, во зависност од тоа дали банкротот ќе биде едностран или контролиран. Што значи дека би испаднале извонредно глупави доколку се согласиме да го промениме името сега во замена за една обична препорака. Во најмала рака очекувам, доколку се мудри нашите, каков и договор да потпишат, тој да предвидува две фази на ратификација како своевидна полиса на осигурување. Во првата фаза - замена на БЈРМ со новото име во меѓународните организации и почеток на преговорите, и втората - ратификација за севкупна меѓународна употреба тогаш кога (Северна?) Македонија ќе стане членка на ЕУ.

Најпосле, зарем не ви е малце чудничко што во целата оваа драма околу името вмровската врхушка е умерена и воздржана ко да се Швајцарци? Како е можно истата таа партија што 10 години на истата глупа фора со името ја лажеше цела нација, водеше хајки против соросоиди, испраќаше погребни венци, се дереше по плоштади, ширеше хистерија и параноја, со цел нели одбрана на името, сега кога дојде до тоа стварно да се менува, да ги нема никаде нит со протест, нит гласот да им се чуе? Зарем не е ова златна шанса баш сега кога се во нокаут да се консолидираат и соберат лесни политички поени со евтин национал-популизам? За жал, колку и да е грд, неизбежен е заклучокот дека постои дил помеѓу Заев и Груевски. Прашање е само што тоа Заев (и меѓународната) му понудиле на Ж за да ја добијат неговата преќутена согласност за името. Ваков политички дил не е испод честа на Заев. Сетете се дека тој веќе еднаш беше снимен во кабинетот на поранешниот премиер како во земена за отстапување на власта нудеше премолчување на снимките, потплно информиран за злосторствата на неговиот соговорник. Не се сомневам дека вмровската врхушка околу Груевски до гуша во криминали не би се двоумела ни две секунди да ги предаде интересите на членството за „одбрана на името„, како што не се сомневам и дека социјал-демократската клика околу Заев е подговена да ги изневери барањата на Шарената Револуција за полна кривична одговорност за крупните риби на режимот доколку без поголема галама успеат да ги прокнижат политичките поени што би им ги донел влезот во НАТО. Времето ќе покаже дали сум бил во право. Проблемот секако е што со решение за името на ваков начин ниту се гради правна држава, ниту функционална економија, а богами ниту кохезивна нација.

Економско-социјалната катастрофа од владеењето на Груевски во 4 графици

Во 2013 бруто надворешниот долг на Македонија достигна 5.5 милијарди евра, односно 220% од вредноста во 2006, кога Груевски дојде на власт. Во периодот 2009-2013, од почетокот на проектот Скопје2014, долгот на Централната Влада се зголеми од 20.6% од БДП на 30.4% од БДП. И критичарите и поддржувачите ќе се сложат дека некои идни генерации ќе треба да ги враќаат овие пари. За критичарите ова обично претставува показател дека неодговорната власт ги задолжила идните генерации за да може денешната генерација да добие некоја краткорочна корист, бенефиции без инвестиции, пари искористени за купување социјален мир кои нема да може да се оплодат и вратат. Но реалноста е далеку полоша - и покрај енормното задолжување, по 8 години владеење економските политики на Груевски донесоа тотална економско-социјална катастрофа. Следниве графици го илустрираат економскиот колапс по најважните четири социјални димензии: плати, невработеност, сиромаштија и нееднаквост. Статистиките се дадени во контекст на останатите балкански држави, што покажува дека дури и во една таква никаква конкуренција Македонија успеала да заринка на дното.

1. Македонија е европски рекордер по невработеност. Навидум смалената невработеност во последните години се должи на фактот што населението масовно се иселува. Кога овие бројки ќе се земат предвид, излегува дека воопшто не се создаваат работни места, туку си оди работната сила.

2. Македонија е европски рекордер по нееднаквост. Нееднаквоста во Македонија премина од скандинавски во афрички стандарди, токму во периодите кога ВМРО била на власт.

3. Македонија е на второ место во Европа според стапката на сиромаштија. (по Украина) Под власта на Груевски, стапката на сиромаштија пораснала за повеќе од 50%: од 19% во 2006 на 30.4% во 2011.

4. Просечната плата во Македонија и Хрватска стагнирала најмногу на Балканот.

Статистичката дубара околу невработеноста

Уште во јуни владините мегафони триумфално објавија дека невработеноста за прв пат во повеќе од 15 години паднала под „психолошката граница од 30%„, со што Македонија и понатаму го задржува приматот на десеткратен европски шампион по невработеност. Овој неверојатно позитивен развој на економијата, чии благодети сите ги чувствуваме, вицепремиерот побрза да го препише на економските политики на Владата кои резултираа со најниските даноци и најниското ниво на странски инвестиции во Европа. Ивона се обидува да ни ја дообјасни логиката на апсурдот со тоа што посочува дека Македонија е истовремено трета економија по раст во Европа, иако 2012 ја завршивме со пониско БДП отколку 2008-та. И најново денес, лично Ж ни соопшти дека невработнеоста била всушност 25% (што е ноторна лага бидејќи официјалната стапка е 28.8%). Некои други сејачи на магла се занимаваат со утврдување на „вистинската стапка на невработеност„ која била всушност 12% бидејќи луѓето „бараaт работа а молат бога да не ја најдат„ (sic(k)!). Нобеловата за економија се уште не e доделена годинава, па Комитетот во Осло би можел да размисли да му ја додели на Владата на Никола Груевски затоа што успеаа во земја која е во економска стагнација и со најниско ниво на инвестиции да ја намалат невработеноста за 8% и истоврмено да ги зголемат платите и пензиите. Тоа се вика економски гениј, прилепска школа.

Бидејќи секако ретко кој верува на ваквата економска алхемија, се појавија едно чудо шпекулации зошто невработеноста привидно се намалува. Опозицијата проблемот го бараше во бришењето на невработени од Агенцијата за вработување, што е елементарно непознавање, бидејќи статистиката за невработеност ја подготвува Заводот за статистика врз база на Анкетата за работната сила* која ја врши врз репрезентативен примерок. И потоа тие стапки на активност, невработеност и работоспособност ги пренесува на процените за вкупното население во земјата. Пратите добро? Дубарата е во тоа што никој не знае колку точно луѓе има во Македонија, бидејќи од 2002 па наваму Владата одбива да спроведе попис, веројатно од страв дека бројките во поим ќе ја убијат економската идила која таа се обидува да ни ја прикаже. Со слична инсајдерска информација за демографскиот егзодус на македонските граѓани деновиве излезе и Стево Пендаровски. Пред некое време и Еуростат објави статистика дека во изминатите 13 години од Македонија си заминале 230,000 граѓани кои имаат регулиран престој во странство, и никој не знае уште колку ги има со нерегулиран. Ова е мошне сериозна бројка која претежно не влегува во пресметките на Заводот за статистика за процена на населението, бидејќи тие ги вклучуваат само оние граѓани кои пред да ја напуштат државата најуредно во МВР го пријавуваат отселувањето. Без попис, никој не може да знае колку граѓани навистина живеат во земјава.

Тогаш ајде да направиме една мала показна вежба: Што би било доколку наместо официјално проценетите 2,061,000 луѓе во Македонија, претпоставиме дека во неа навистина живеат 1,831,000 колку што би добиле доколку ги одземеме овие 230,000 кои ја напуштиле државата со регулиран престој. Дел од нив се регистрирани во проценките на Заводот, но оние пак кои нелегално работат во странство воопшто не фигурираат, така што 1,830,000 луѓе не е нерзаумна проценка. Применувајќи ги моменталните стапки на активност и вработеност врз оваа бројка, излегува дека во Македонија во 2013 има 603,270 вработени. Во 2002, последниот пат кога беше спроведен пописот, имало со сигурност 599,308 вработени. Тоа значи дека за 11 години во земјава се создале вкупно 4,000 нови работни места, или околу 360 нови работни места годишно. Е оваа динамика веќе има совршена економска логика за земја која се наоѓа во економска, политичка и морална стагнација.

За крај, и еден експертски совет до Владата на Груевски: За да ја сведете невработеноста под „психолошката граница од 20%„ се што треба да направите е да натерате уште 100,000 млади да ја напуштат државата. Односно ништо не мора да правите: седете така. Со вашите политики успехот во справувањето со невработеноста е просто неизбежен.

* Значи се работи за анонимна анкета, а не за никаква евиденција, така што и оние кои работат на црно а не се пријавени, и земјоделците, и неплатените семејни работници се бројат според методологијата како вработени, доколку така се изјасниле.